Gerlach

Gerlach (Gerlachovský štít). Najwyższy szczyt Tatr wznoszący się na wysokość 2655 metrów. Potężny masyw Gerlachu góruje nad Doliną Wielicką oraz Dolina Batyżowiecką.

Informacje

Gerlach położony jest w bocznej grani odchodzącej od Głównej Grani Tatr na południe od zwornikowego Zadniego Gerlachu, od którego oddzielony jest Przełęczą Tetmajera.

Na szeroko rozumiany, potężny i wybitny, masyw Gerlachu składają się poczynając od północy: Zadni Gerlach, Gerlach, Pośredni Gerlach, Mały Gerlach oraz Ponad Kocioł Turnia, Ponad Ogród Turnia, Ponad Staw Turnia, a także grań Urbanowych Turni i wreszcie olbrzymi Gerlachowski Kocioł.

Nazwa Gerlach pochodzi od wsi Gierlachów, a ta z kolei od imienia niemieckiego osadnika na Węgrzech, niejakiego komesa Gerlacha ze Spiskiej Soboty, którego synowie ową wieś na przełomie XIII i XIV ulokowali. 

Na przestrzeni lat najwyższy szczyt Tatr był rozmaicie nazywany. Przezywano go Garłuchem oraz Kotłowym Szczytem albo po prostu Kotłem. Ponadto na cześć „wybitnych” jednostek Szczytem Franciszka Józefa oraz Szczytem Stalina. To tylko kilka z jego licznych mian którymi go tak zawzięcie obdarzano.

W języku polskim funkcjonują obecnie dwie nazwy którymi tytułujemy najwyższy tatrzański pagór. Zwiemy go najczęściej Gerlachem, rzadziej Gierlachem. Są to oboczności, oznacza to że możecie ich używać wymiennie, obie nazwy uznawane są za poprawne. Należy jednak zaznaczyć, że w polskim nazewnictwie wymieniona wyżej wieś, od której szczyt wziął swoją nazwę, to Gierlachowice bądź Gierlachów. Poprawna więc forma, tak utrzymuje chociażby mistrz Witold Paryski, to Gierlach.

Wspinający się na Gerlachu taternicy mogą wybierać pomiędzy wschodnią ścianą opadającą do Doliny Wielickiej oraz ścianą zachodnią, która opada do Doliny Batyżowieckiej. Najczęściej odwiedzana przez taterników jest 500 metrowej wysokości ściana zachodnia. Wytyczono na niej wiele dróg wspinaczkowych. Ściana wschodnia ma około 300 metrów wysokości, jednak podejście pod nią jest dość długie i wymagające. Jest jeszcze wąska połać zwana ścianą południowo-zachodnią, ograniczona z dwóch stron olbrzymimi filarami które zbiegają się w wybitnej turni zwanej Wielką Gerlachowską Strażnicą.

Masyw Gerlachu nie jest współcześnie specjalnie oblegany przez taterników. Częstokroć przegrywa konkurencję z sąsiednimi ścianami Granatów Wielickich na wschodzie oraz Batyżowieckiego Szczytu na północnym-zachodzie.

Oprócz wielu dróg wspinaczkowych wiodących urwistymi ścianami na szczyt wiedzie piękna droga graniowa nazywana Granią Martina. Składa się na nią odcinek Głównej Grani Tatr od Polskiego Grzebienia do Zadniego Gerlachu, a także jego południowo-wschodnia grań oraz krótki, ale za to efektowny odcinek grani prowadzący z Przełęczy Tetmajera na główny wierzchołek Gerlachu.

Historia

Kwestia pierwszego udokumentowanego wejścia na Gerlach pozostaje po dziś dzień nierozstrzygnięta. Pierwsze wzmiankowane wejście miało mieć miejsce w 1834 roku. Rzekomymi zdobywcami byli Martin Spitzkopf-Urban, Johann Still, Jakob Gellhof oraz dwóch nieznanych z imienia koziarzy. Jednakże Johann Still zaprzeczył później jakoby uczestniczył w tej wyprawie. Nie ma również żadnego dowodu na to, że rzeczywiście miała ona miejsce. Johann Still wskazał później na Martina Spitzkopfa jako pierwszego zdobywcę Gerlachu. Według relacji Stilla przewodnik Martin Spitzkopf wprowadził na Gerlach jakiegoś niemieckiego studenta, było to ponoć w latach sześćdziesiątych XIX stulecia. Czy Spitzkopf bywał tam wcześniej? Nie sposób tego dziś ustalić. Natomiast sam Johann Still oświadczył ponoć publicznie, że pierwszy raz na wierzchołku Gerlachu stanął dopiero w roku 1872. Dwa lata później zmienił jednak zdanie i przekonywał, iż wyprawa przedsięwzięta w 1834 faktycznie miała miejsce. Jak widać nie jest on wiarygodnym źródłem w tej materii. Zapewne nigdy nie poznamy prawdy.

Nie ma natomiast wątpliwości kto jako pierwszy na Gerlachu zameldował się zimą. Byli to Janusz Chmielowski i Károly Jordán wraz z przewodnikami Klemensem Bachledą, Johannem Franzem seniorem i Paulem Spitzkopfem seniorem. Ich droga wiodła Żlebem Karczmarza. Było to 15.I.1905 roku.

Topografia masywu Gerlachu

W grani Gerlachu, począwszy od Przełęczy Tetmajera na północy, wyróżniamy następujące obiekty:

• Przełęcz Tetmajera
• Gerlach
• Wyżnie Gerlachowskie Wrótka
• Pośredni Gerlach
• Gerlachowski Ząb
• Pośrednie Gerlachowskie Wrótka
• Gerlachowska Czuba
• Niżnie Gerlachowskie Wrótka
• Mały Gerlach
• Wyżnia Przełączka pod Małym Gerlachem
• Mały Gerlach SE
• Gerlachowski Zwornik

Od Gerlachowskiego Zwornika odchodzą dwie granie. Na południe wiedzie Grań Urbanowych Turni. Druga grań prowadząca przez Ponad Kocioł Turnię, Ponad Ogród Turnię i Ponad Staw Turnię wiedzie na południowy-wschód.

Podejście

Ze Śląskiego Domu pod wschodnią ścianę Gerlachu

Podążamy na północ szlakiem prowadzącym Doliną Wielicką na Polski Grzebień. Znakowaną ścieżkę opuszczamy nad Długim Stawem Wielickim. Aby dostać się pod właściwą wschodnią ścianę musimy najpierw pokonać pas ścianek (II) zamykających dostęp do wylotu Żlebu Darmstädtera. Żlebem tym do kotła zlokalizowanego w połowie wysokości stoku. Następnie skośnie w lewo żlebem opadającym tu z piarżystego zachodu zlokalizowanego pod wschodnią ścianą Gerlachu.

Ze Śląskiego Domu pod południowo-zachodnią i zachodnią ścianę Gerlachu

Naszym celem jest Dolina Batyżowiecka. Od schroniska Śląski Dom podążamy czerwonym szlakiem, tak zwaną „Magistralą Tatrzańską”, aż dotrzemy nad brzeg Batyżowieckiego Stawu. Stąd odbijamy na północ kopczykowaną percią, wiodącą prawą stroną Doliny Batyżowieckiej, która zaprowadzi nas pod zachodnią ścianę Gierlachu.

Drogi taternickie na Gerlachu

• Ściana wschodnia
  • Droga Stanisławskiego ( lewą częścią ściany ) IV; WHP 1666
  • Droga Kupczyka ( prawą depresją ) VI; WHP 1664
  • Kuchař – Svatoš ( środkową częścią ściany ) VI; WHP 1665
  • Mátray – Rybanský ( prawy filar ) V+; WHP 1663
  • Beneš – Šafránek V+, A0
  • Drlík – Orolín V+, A3
  • Belzebub VI-
• Ściana zachodnia
  • Ukosem przez zachodnią Ścianę II; WHP 1685
  • Droga Grosza ( lewą częścią ściany ) III; WHP 1682
  • Lewy filar IV
  • Droga Brneńska VI, A0
  • Środkowy filar V
  • Droga Kurczaba ( Poľská Cesta ) VI-; WHP 1680
  • Droga Gálfyho VI (V, A2); WHP 1681
  • Droga Prerowska ( Přerovská Cesta ) VI+ (V, A1)
  • Droga Krissaka ( Kriššákove Platne ) V
  • Komin Samulea ( Samuhelov Komín ) V-
  • Kútom V, A2
  • Hranou IV+, A0    
  • Wariant Jackovica ( Jackovičov Variant ) V+
  • Kadilak VI+
  • Finálová platňa VI-
• Ściana południowo-zachodnia
  • Kominem Sawickiego V; WHP 1678
  • Lewym filarem V; WHP 1679

Drogi prowadzące ścianą południowo-zachodnią oraz prawą połacią zachodniej ściany Gerlachu kończą się zazwyczaj na Wielkiej Gerlachowskiej Strażnicy. Stąd dość łatwą 100 metrową granią wchodzimy na główny wierzchołek Gerlachu.

Zejście

Batyżowieckim Żlebem przez Batyżowiecką Próbę do Doliny Batyżowieckiej

Zejście Batyżowieckim Żlebem do Doliny Batyżowieckiej jest bez wątpienia najdogodniejszą drogą zejściową z Gerlachu. Najtrudniejszy odcinek, tak zwana Batyżowiecka Próba, ubezpieczony jest żelastwem w postaci metalowych klamer, po których schodzimy jak po drabinie. Droga WHP 1677

Zejście do Doliny Wielickiej drogą przez Wielicką Próbę

Przyjęło się, iż droga prowadząca przez Wielicką Próbę jest drogą wejściową i raczej nikt tędy nie schodzi. Jest to najłatwiejsza, dostępna dla turystów, droga prowadząca na Gerlach. Trakt zarezerwowany dla przewodników z klientami. Informacje o drodze i jej możliwych wariantach znajdziecie u Paryskiego, WHP 1671.

Ciekawostki

W okresie letnim w Dolinie Wielickiej odgrywany jest dzień w dzień ten sam rytuał. Punktualnie o godzinie szóstej rano otwierają się drzwi Śląskiego Domu. Na zewnątrz wysypują się przyszli zdobywcy najwyższego szczytu Tatr. Podążają w towarzystwie opłaconych przewodników, których zadaniem jest bezpieczne wciągnięcie ich na wierzchołek Gerlachu drogą przez Wielicką Próbę.

Opracował Łukasz Pałczyński
chajrefont@gmail.com